Υπάρχει δεξιά και αριστερή παιδεία;

του Αλέκου Λασκαράτου , protagon.gr


Το περασμένο Σάββατο, σε πρωινή εκπομπή του Γ. Αυτιά στην τηλεόραση του Σκάι, ο Σταύρος Θεοδωράκης., μεταξύ των άλλων, διερωτήθηκε κατά πόσον υπάρχει δεξιά και αριστερή παιδεία, υπονοώντας, βέβαια, ότι κατ’ αυτόν, και κατά το Ποτάμι, τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει.
Κι όμως, πιστεύω πως ο διαχωρισμός αυτός πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει, ειδικά δε για το θέμα της παιδείας αποτελεί συστατικό της στοιχείο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ουσία της. Γιατί τι είναι η Παιδεία; Μήπως είναι η απόκτηση (και η συσσώρευση) γνώσεων πάνω σε ένα, ή περισσότερα, αντικείμενα; Σίγουρα η παιδεία είναι και αυτό αλλά απέχει πολύ από το να είναι μόνο αυτό. Η διαδικασία απόκτησης γνώσεων, απαραίτητη σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, είναι η κατάρτιση. Η πραγματική παιδεία όμως πρέπει να συνοδεύεται και από σειρά άλλων χαρακτηριστικών, όπως η περιέργεια, η αμφισβήτηση, το ενδιαφέρον για την άλλη άποψη. Μα, θα μου πει κάποιος, η γνώση είναι γνώση, τελεία και παύλα. Απαντώ πως η γνώση είναι ανθρώπινη διαδικασία, ανθρώπινο δημιούργημα, και σαν τέτοιο εμπεριέχει, από τη φύση του, και την άποψη για τα πράγματα αυτού που την δημιούργησε. Η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη και πολυπρισματική και δεν εγκλωβίζεται σε μία άποψη.
Ο Κουρτ Γκόντελ (Kurt Gödel), καθηγητής Μαθηματικών στο Πρίνστον, απέδειξε με το Θεώρημα της Μη-Πληρότητας (1931) ότι ακόμη και η επιστήμη των Μαθηματικών και της Λογικής που θεωρούνται «αληθινές» και «ανεξάρτητες» από τον άνθρωπο, είναι στην πραγματικότητα ανθρώπινα δημιουργήματα και εμπεριέχουν την άποψη (θα έλεγα και την ιδεολογία) του δημιουργού τους. Αλλά ας αφήσουμε τα Μαθηματικά και τη Λογική και ας πάμε σε άλλα πεδία γνώσης. Στην Ιστορία παραδείγματος χάριν. Εκεί είναι τελείως προφανής η ύπαρξη ιδεολογικής προσέγγισης στον τρόπο με τον οποίο την μορφοποιούμε και την διδάσκουμε. Εκεί υπάρχει η δεξιά και η αριστερή, η συντηρητική και η μη συντηρητική ματιά και ερμηνεία των γεγονότων.
Σπεύδω να διευκρινίσω πως δεν μιλάω για δεξιές με την κομματική έννοια (γαλάζιες) και αριστερές με την κομματική έννοια (κόκκινες). «Συντηρητικές» και «μη-συντηρητικές» προσεγγίσεις βρίσκει κανείς και στους δύο πολιτικούς χώρους. Αν, λοιπόν, η παιδεία που δίνουμε στον μαθητή ή στον φοιτητή είναι του τύπου «έτσι είναι γιατί έτσι σας το λέω», δεν διαμορφώνουμε επιστήμονες και ελεύθερους πολίτες, αλλά κούτσουρα και βλάκες που θα αρκεστούν και θα περιχαρακωθούν σε ιδεολογίες τύπου Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια, βέβαιοι και υπερήφανοι για την ορθότητα και τη μοναδικότητα των απόψεών τους (όπως λένε οι γάλλοι, cons et fiers de l’être).
Η Παιδεία πρέπει να μορφώνει, αλλά και να προτρέπει στη μελέτη, στην αναζήτηση άλλων εκδοχών και στον σεβασμό της άλλης άποψης. Η παιδεία πρέπει να συνεχίζεται από τον μαθητή και τον φοιτητή και μετά την απομάκρυνση από τα έδρανα του σχολείου και τα αμφιθέατρα του πανεπιστημίου. Πρέπει να είναι μια διαρκής αναζήτηση και όχι μια περιχαράκωση. Πρέπει να θέτει ερωτήματα και όχι να δημιουργεί βεβαιότητες.
Μόνο έτσι θα πετύχει το στόχο της, που είναι η δημιουργία μορφωμένων και ολοκληρωμένων πολιτών.