ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ Αγίου Δημητρίου

«Φωτιά» για τον Μωάμεθ – Η θρησκεία πρέπει να υπακούει στη Δημοκρατία

Γράφει: Τάσος Παππάς

   Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου 2012 , aixmi.gr

Το γελοίο φιλμ για τον Μωάμεθ, καθώς και τα σκίτσα [παλιότερα και εσχάτως] που δημοσιεύθηκαν σε ευρωπαϊκές εφημερίδες και είχαν στόχο τον Προφήτη του Ισλάμ, κυρίως όμως οι βίαιες αντιδράσεις των μουσουλμανικών πληθυσμών σε διάφορα μέρη του κόσμου, θέτουν ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα των ορίων στην άσκηση ενός δικαιώματος. Να πούμε εδώ ότι το μονοπώλιο στο φανατισμό δεν το έχουν οι φονταμενταλιστές του Ισλάμ.
Επιδόσεις σ’ αυτό το «άθλημα» έχουν να επιδείξουν και ο καθολικισμός στο παρελθόν [Ιερά Εξέταση] και ο εβραϊσμός, αλλά και η Ορθοδοξία [δεν πρέπει να ξεχνάμε το ανάθεμα στον Ελευθέριο Βενιζέλο, τους αφορισμούς του Καζαντζάκη και του Λασκαράτου και τη συμπεριφορά του αρχιεπίσκοπου-κεραυνού την περίοδο της σύγκρουσης για τις αστυνομικές ταυτότητες]. Μ’ άλλα λόγια, οι θρησκείες μπορεί να μετατραπούν σε δρεπανηφόρα άρματα, αν, όσοι μιλούν στ’ όνομα τους, αντί να προτάσσουν το παρηγορητικό και λυσιμέριμνο μήνυμά τους, εμφανίζονται ως αυθεντικοί ερμηνευτές των ιδρυτικών κειμένων, στιγματίζοντας τους «αιρετικούς» και καταδιώκοντας τους απίστους.
Οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας ανακάλυψαν πίσω από το φιλμ και τα σκίτσα για τον Μωάμεθ τη δράση των μυστικών υπηρεσιών της Δύσης. Υποστηρίζουν ότι πρόκειται για εσκεμμένες επιλογές, προκειμένου να  δικαιωθεί η σύλληψη του Σ. Χάντιγκτον για τη «σύγκρουση των πολιτισμών», να αποδειχθεί δηλαδή ότι δεν είναι δυνατή στο πλαίσιο μιας κοινωνίας  η ειρηνική συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών. Ωστόσο, αν αφήσουμε κατά μέρος αυτές τις θεωρίες, οφείλουμε να παραδεχτούμε πως η συζήτηση για τις ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα και το πώς αυτά πρέπει να εφαρμόζονται  παραμένει ανοικτή, αφού διατυπώνονται εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Τα  ερωτήματα είναι πολλά. Για παράδειγμα:
1] Υπάρχουν όρια στην ελευθερία της έκφρασης;
2] Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι πολυπολιτισμικές. Ωστόσο  ό,τι μια ομάδα θεωρεί θεμελιακό στοιχείο της παράδοσής της μπορεί να  παραβιάζει τους κανόνες ενός κράτους δικαίου. Τι υπερισχύει σ’ αυτήν περίπτωση;
3] Στο όνομα της ανοχής και του σεβασμού της διαφορετικότητας, και για να μην διαταραχθεί η ομαλή συμβίωση των ανθρώπων, πρέπει να δεχθούμε εκπτώσεις στην άσκηση των δικαιωμάτων;
4] Ο κατευνασμός είναι η ενδεδειγμένη πρακτική ή θα ενθαρρύνει την ανάπτυξη σκοταδιστικών αντιλήψεων;
5] Η συνθηκολόγηση απέναντι στην απειλή της βίας μήπως στείλει λάθος σήμα στους θιασώτες των ιερών πολέμων και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας;
6] Η θρησκεία, ή όποια θρησκεία, είναι υπεράνω κριτικής;
Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Ο Τζον Στίουαρτ Μιλ που οραματίστηκε μια κοινωνία όπου θα κυριαρχούν η διαφοροποίηση, η αντιπαράθεση, η ελευθερία της γνώμης και ο ανοιχτός διάλογος, έλεγε ότι «ακόμη και οι γνώμες χάνουν την ασυλία τους, όταν οι συνθήκες μέσα στις οποίες εκφράζονται είναι τέτοιες ώστε η έκφραση τους να συνιστά με θετικό τρόπο υποδαύλιση μιας επιζήμιας πράξης».
Από την άλλη πλευρά, ο φιλόσοφος του Δικαίου Ρόναλντ Ντουόρκιν επισημαίνει πώς «σε μια Δημοκρατία κανείς, ανεξάρτητα από το πόσο ισχυρός ή αδύναμος είναι, δεν μπορεί να έχει το δικαίωμα να μην προσβάλλεται. Η θρησκεία θα πρέπει να είναι εκείνη που θα υπακούει στις αρχές της Δημοκρατίας και όχι το αντίστροφο. Καμιά θρησκεία δεν μπορεί να νομοθετεί για το τι μπορεί να σκιτσάρει ή να μη σκιτσάρει κανείς. Κανενός οι θρησκευτικές πεποιθήσεις δεν μπορούν να υπερισχύουν των ελευθεριών οι οποίες καθιστούν δυνατή τη Δημοκρατία».
Προφανώς το ζήτημα είναι τεράστιο και δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί στα όρια ενός σημειώματος. Αν μπορούσε ο διάλογος να γίνει σ’ αυτό το επίπεδο θα ήταν εποικοδομητικός. Μπορεί; Δύσκολο.